Dwór w Nekli – zabytkowa siedziba służąca mieszkańcom

Dwór w Nekli (zwany potocznie pałacem), czekał na mojej liście od dawna. Udało mi się go odwiedzić wiosną tego roku. Nekla to bardzo urokliwe i zadbane miasto, pełne ciekawych zakamarków, więc warto się rozglądać! Nie byłam pewna, czy uda mi się obejrzeć pałac z bliska i zrobić zdjęcia. Wiedziałam bowiem, że rozpoczęty został niedawno remont. Na szczęście wejście do parku nie było utrudnione. Przywitał mnie śpiew ptaków i budząca się do życia przyroda. Pałac został tylko częściowo wyremontowany. Mam nadzieję, że rewitalizację obiektu uda się jak najszybciej kontynuować, aby zabezpieczyć go przed dalszą degradacją i udostępnić mieszkańcom. Chciałabym przy okazji podziękować Nekielskiemu Stowarzyszeniu Kulturalnemu za zgodę na publikację archiwalnych zdjęć oraz pomoc w współtworzeniu tego wpisu. Zachęcam także do śledzenia działalności Stowarzyszenia na Facebooku!

Historia

Nekla (woj. wielkopolskie, pow. wrzesiński, gm. Nekla) pojawia się pierwszy raz w dokumentach w 1405 r. W latach 1405-1568 należała do Starczanowskich, następnie (1568-1676) do Grudzieńskich, a w okresie 1677-1728 do Zdzychowskich. Właścicielami Nekli byli jeszcze Skaławscy, Wilkońscy, Turnowie i Moszczyńscy. 

W 1791 r. Nekla przechodzi w ręce Skórzewskich, którzy są w jej posiadaniu do 1861, kiedy to Ignacy Skórzewski sprzedał dobra hr. Teodorowi Żółtowskiemu h. Ogończyk (1842-1915). Był on działaczem społecznym oraz fundatorem i inicjatorem budowy kościoła św. Andrzeja Apostoła w Nekli. W 1900 r. otrzymał od papieża Leona XIII dziedziczny tytuł hrabiego papieskiego na zasadzie primogenitury. Z Franciszką Niemojewską miał czwórkę dzieci: Stanisława, Zygmunta, Adolfa i Annę.

Teodor Żółtowski poświęcił się pracy rolniczej, a dzięki zarobionym pieniądzom mógł wybudować okazały dwór w typie willi włoskiej, który służył rodzinie jako budynek mieszkalny. Budowa obiektu została ukończona w 1866 r., na co wskazuje data wyryta na jednej z belek podtrzymujących dach.

Nekla była w posiadaniu Żółtowskich do 1939 r. W czasie okupacji w pałacu mieściła się siedziba kobiecej służby pomocniczej. Po wojnie, na piętrze skrzydła południowo-zachodniego mieściły się mieszkania. W 1948 r. powstało tu pierwsze publiczne przedszkole, a jego kierowniczką została Irena Piątek. Przedszkole zamknięto w 2019 r., a rok później w pałacu otwarto bibliotekę publiczną, której założycielką i pierwszą kierowniczką była Zofia Matuszak. Po wojnie działał tu również punkt felczerski, przekształcony w 1957 r. w ośrodek zdrowia. W roku 1978 w dawnej stajni powozowej uruchomiono Nekielski Ośrodek Kultury.

Spadkobiercy rodziny Żółtowskich po latach upomnieli się o swój majątek. W wyniku przegranych spraw sądowych, gmina była zmuszona oddać dwór. Pojawiła się jednak możliwość jego odkupienia od spadkobierców. 11 grudnia 2016 r. zorganizowano referendum, w którym mieszkańcy zagłosowali za wykupem majątku. W 2017 r. podpisano umowę pomiędzy gminą Nekla a kancelarią reprezentującą Żółtowskich. Zrzekli się oni wszelkich roszczeń do majątku, a płatność została rozłożona na raty.

Stare zdjęcia zebrane przez Nekielskie Stowarzyszenie Kulturalne posłużyły podczas procesu rewitalizacji obiektu i pomogły w odtworzeniu elementów architektonicznych, między innymi hełmu wieży. We wrześniu 2018 r. rozpoczęto remont dachu pałacu, w wyniku którego wymienione zostało 2/3 pokrycia dachowego. Wykonawcą robót był Zakład Ogólnobudowlany Stanisław Szczęsny z siedzibą w Robakowie (gm. Gądki). We wrześniu 2020 r. przystąpiono do remontu elewacji zachodniej oraz wieży pałacowej. Niestety wzrost cen materiałów budowlanych, kosztów energii oraz zmniejszone dochody gmin sprawiły, że nie wiadomo kiedy dalszy remont będzie kontynuowany.

Opis

Pałac położony jest w rozległym parku krajobrazowym przy ul. Poznańskiej. Pierwotnie budynek był zbudowany na planie litery H. Miał wąski korpus i po bokach dwa skrzydła zryzalitowane od strony elewacji frontowej i ogrodowej. Budynek w obecnym kształcie zbliżony jest do litery L, posiada kilka dobudówek. Na skrzyżowaniu korpusu i skrzydła znajduje się wieżyczka zwieńczona hełmem, z lukarną ujętą w spływy wolutowe. 

9-osiowa elewacja frontowa zwrócona jest w kierunku wschodnim. Od południa posiada dwuosiową dobudówkę. W dobudówce mieści się otwór drzwiowy zwieńczony przeziernikiem, z prowadzącymi doń schodami, a po bokach dwa ryzality. Ryzalit od strony południowej jest wyższy od północnego i zamknięty trójkątnym szczytem ozdobionym akroterionami oraz okrągłym otworem nad gzymsem. Dach ryzalitu północnego zdobi tralkowa balustrada. W 3-osiowej części środkowej mieści się drewniany ganek, wsparty na 4 profilowanych słupach. 

Elewacja północna jest 10-osiowa, z półkolistą klatką schodową dostawioną niesymetrycznie. Na lewo od klatki znajduje się parterowa przybudówka. Elewacja zachodnia urozmaicona została tarasem i balkonem w skrzydle 3 osi. W korpusie 3 osi mieści się półkoliste okno z herbem Ogończyk. Prawe skrzydło zostało zryzalitowane na planie trzech boków ośmioboku. Elewacja południowa jest 6- osiowa z dostawioną przybudówką i parterową wystawką pośrodku oraz balkonem.

Park

Pałac otacza park z XVIII w. o powierzchni ok. 17, 33 ha. Pierwotnie był parkiem francuskim, a ok. XIX w. przekształcono go w park angielski. Niektóre z drzew mają ponad 180 lat. Wśród nich wymienić można graby, jesiony, olchy, dęby i lipy, rośnie tu też najstarsza grusza w Polsce – Józefinka. W północnej części założenia stał niegdyś domek ogrodnika i jego rodziny, z dobudowaną od południa oranżerią. W 1978 r. przekształcono go na obiekt mieszkalny, co spowodowało zatracenie jakichkolwiek zabytkowych cech.

Stan obecny

Dwór w Nekli należy obecnie do Gminy Nekla.

W budynku funkcjonuje jedynie przychodnia lekarza rodzinnego „Amicor”. Po ukończeniu remontu planowane jest przeniesienie tu Urzędu Gminy Nekla.

Park jest ogólnodostępny.

Bibliografia

• Jagieła R., Dwór, który stał się pałacem!, https://pojezierze24.pl/aktualnosci/dwor-ktory-stal-sie-palacem,12193, (dostęp: 13.05.2022).
• Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa.
• Libicki M., Libicki P., Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce, 2008.
• Nekielskie Towarzystwo Kulturalne – Korespondencja mailowa.
• Przystąpiono do remontu elewacji zachodniej Pałacu oraz wieży pałacowej, https://www.nekla.eu/aktualnosc-5144-przystapiono_do_remontu_elewacji.html, (dostęp: 13.05.2022).
• Remont dachu pałacu w Nekli – etap I, https://www.nekla.eu/aktualnosc-4337-remont_dachu_palacu_w_nekli_etap_i.html, (dostęp: 13.05.2022).
• Założenie biblioteki publicznej w pałacu w Nekli. Założycielką i pierwszą kierowniczką jest Zofia Matuszak, https://www.nekla.eu/kalendarium-60-zalozenie_biblioteki_publicznej_w.html, (dostęp: 13.05.2022).

Postaw mi kawę!

Drogi Czytelniku!

Cieszę się, że wędrujesz razem ze mną po Pałacowym Szlaku. Jeżeli podoba Ci się to, co robię i chcesz wesprzeć dalsze działania związane z rozwojem bloga, możesz postawić mi wirtualną kawę. Nie ma nic przyjemniejszego niż tworzenie nowych treści przy dobrej kawie! 🙂