Pałac Saski w Kutnie: na pałacowym szlaku między Dreznem a Warszawą

Pałac Saski w Kutnie (woj. łódzkie, pow. kutnowski, gm. Kutno) przez lata był bezdusznie eksploatowany. Został niemalże całkowicie zapomniany. Powstał w 1750 r. jako pałac pocztowy/ podróżny (Postpalais/Reisepalais) z inicjatywy Augusta III na szlaku pocztowym łączącym Drezno z Warszawą i miał stanowić bazę noclegową dla króla i jego rodziny. Zatrzymał się tu również Napoleon. Całkowitego dzieła zniszczenia dokonał pożar w 2003 r. Po zabytku pozostały zgliszcza.

Dziś Pałac Saski w Kutnie jest siedzibą nowoczesnego muzeum, które powstało w wyniku inwestycji Rewaloryzacja zespołu Pałacu Saskiego w Kutnie.

To najcenniejszy i najstarszy zabytek w Kutnie, o znaczeniu europejskim. O jego wyjątkowości świadczy fakt, że jest jedynym zachowanym obiektem z czasów unii polsko-saskiej powstałym na zlecenie króla Augusta III, a także jedynym obiektem królewskim, który przetrwał na szlaku królewskim łączącym Drezno z Warszawą. Ponadto, pałac Saski w Kutnie łączy w sobie cechy architektury szachulcowej i królewskiej rezydencji z funkcją zajazdu pocztowego, co czyni go obiektem unikatowym w skali kraju.

W 2023 r. został nagrodzony w konkursie MODERNIZACJA ROKU & BUDOWA XXI wieku, gdzie zajął III miejsce w klasyfikacji ogólnej i I miejsce w kategorii obiekty zabytkowe.

Dlaczego zbudowano Pałac Saski w Kutnie?

W latach 1697-1763 zawiązana została unia polsko-saska: dwa oddalone od siebie ośrodki łączył jeden władca, a ich pokonanie zajmowało kilka dni.

Za czasów panowania Augusta III Wettina (1733 – 1763) Saksonia weszła w konflikt pomiędzy Austrią a Prusami z nadzieją na pozyskanie terytorium, które połączyłby Rzeczpospolitą z państwem Wettinów. Działania wojenne zakończyły się zwycięstwem dla Prus. Po zajęciu Śląska Prusacy mogli w pełni kontrolować zawartość poczty polsko-saskiej. Jej główny szlak przebiegał przez Wrocław. Ze względów bezpieczeństwa, król August III w 1749 r. zdecydował, aby zmienić dotychczasową trasę.

Nowa trasa przebiegała starym, średniowiecznym szlakiem, na którym znajdowało się również Kutno. Potrzebne były miejsca noclegowe, dlatego na trasie z Poznania do Warszawy zapronowano utworzenie w Kleczewie i Kutnie. 

Nowy szlak miał przede wszystkim skrócić czas przejazdu przez obce tereny, znajdujące się poza granicami Saksonii i Rzeczypospolitej. Trasa przebiegała przez miasta: Königsbrück, Bernsdorf, Hoyerswerda, Spremberg, Forst lub Brody (1 nocleg), Gubin, Krosno, Griesel/Gryżyna, Świebodzin, Międzyrzecz (2 nocleg), Lewice, Pniewy, Bytyń, Lusowo, Poznań (3 nocleg), Kostrzyn, Nekla, Września, Brudzewo, Mieczownica, Kleczew (4 nocleg), Sompolno, Ozorzyn, Luboniek, Głaznów, Kutno (5 nocleg), Bedlno, Kiernozia, Sochaczew, Leszno, Błonie, Warszawa.

Pałac Saski w Kutnie – historia

Prace przygotowawcze rozpoczęto w lipcu 1749 r. Było to przedsięwzięcie na niespotykaną dotąd w Europie skalę. Podjęto olbrzymi wysiłek w celu zbudowania nowej trasy (potrzebne były nowe mosty, remont i budowa dróg, budynków), która w zamierzeniach miała się stać głównym traktem łączącym Drezno z Warszawą. Pałac Saski w Kutnie był jednym z wielu elementów zbudowanych na potrzeby nowego traktu. Powstał na działce dzierżawionej przez hrabiego Paca.

Za projekt oraz budowę pałacu odpowiedzialny był kapitan Johann Martin Walther (1712-1768), który otrzymał wynagrodzenie 120 talarów za wykonanie projektów. Koszty budowy wyniosły ok. 5000 – 6000 talarów. Drewno do budowy pałacu pozyskano z pobliskich borów. 

Pałac powstawał w bardzo szybkim tempie, a w pracę zaangażowano przede wszystkim niemieckich rzemieślników. 

Wnętrza pałacu w Kutnie urządzono z wykorzystaniem zasobów warszawskiego składu mebli „Garde meble”. Obicia ścian miały być wykonane przez tapicerów, wysłanych na osobiste polecenie Henryka v. Brühla (nie można było użyć innego materiału na tapiserie niż toile). Do wystroju użyto 14 sztuk kotar z białego płótna, do królewskiego łoża użyto cztery kotary łóżkowe z paskowanego płótna oraz dwa zwykłe materace wypchane włosiem.

W wyposażeniu pałacu znalazło się m.in. 12 krzeseł obitych złotą skórą, dwa taborety (siedziska wypchane sianem i obite zielonym suknem), dwanaście siedzisk z oparciami obitych czerwonym pluszem, kanapa z czerwonym pluszem, dwanaście krzeseł obitych złotą skórą czy czternaście sienników.

Pałac wzniesiono w stylu saskiego baroku (zwanego drezdeńskim) w konstrukcji ryglowo-szachulcowej z odsłoniętym szkieletem. Budynek na planie prostokąta posiadał krótkie boczne skrzydła oraz ryzality w elewacji frontowej. Szczyt środkowego ryzalitu został zwieńczony cesarskim orłem, a w tympanonie umieszczono kartusz z herbem Rzeczpospolitej lub inicjałami królewskimi. Na osi skrzydeł rezydencji wzniesiono dwie oficyny pokryte tynkiem. W głębi placu zbudowano jeszcze wozownię ze stajnią oraz kuchnię ze spiżarnią i piecem chlebowym. Pomiędzy tymi budynkami wykopano studnię.

W zachodniej części korpusu głównego umieszczono apartament królewski, prawdopodobnie z gabinetem, garderobą i sypialnią. Obok apartamentu znajdowała się antykamera, a w głównym, środkowym ryzalicie umieszczono kaplicę pałacową.

21 kwietnia 1750 r. pałac w Kutnie był gotowy na odwiedziny króla. 

Następna wizyta miała miejsce 8 października 1750 r. w drodze do Drezna. Król z rodziną wyjechał już następnego dnia o godzinie 7 rano. Po tej wizycie król August nakazał wykonanie kilku zmian we wnętrzu pałacu, m.in przebudowanie westybula na kaplicę królewską.

31 sierpnia 1752 r. król przyjechał do Kutna z żoną i dziećmi na obiad. Do tej wizyty przygotowano się już pod koniec czerwca i wysłano królewską porcelanę.

Kolejne wizyty odnotowano 12 grudnia 1752 r., 21 czerwca i 17 grudnia 1754 r. oraz 26/27 października 1756 r. i 25/26 kwietnia 1763 r. W następnych latach pałac w Kutnie był kilkukrotnie remontowany. Król August III Sas zmarł w październiku 1763 r., kilka miesięcy po ostatniej wizycie w Kutnie.

Po jego śmierci pałac pocztowy przeszedł na własność dziedzica miasta Jędrzeja Zamoyskiego. Pod koniec XVIII w. i na początku XIX w. miały miejsce kolejne przebudowy. Wydłużeniu uległo zachodnie skrzydło budynku, a korytarze od strony dziedzińca zostały poszerzone.

W latach 1866-1937 pałac w Kutnie miał aż 12 właścicieli. Jego wnętrza przebudowano na sklepy, mieszkania, czy warsztaty, przez co zatracił swój pierwotny charakter. Pałacowa elewacja była kilkukrotnie przerabiana na cele sklepowe. W wyniku licznych remontów zniszczono oryginalne podłogi.

Ok. 1917 r. na szczycie środkowego ryzalitu zamontowano ażurową, drewnianą sterczynę, która przetrwała pożar w 2003 r. i obecnie można ją oglądać w muzeum.

W czasie okupacji zachodnie skrzydło zajmowały władze niemieckie, a stajnię w podwórzu przekształcono na cele więzienne.

Po 1945 r. użytkowany był przez różne instytucje, punkty usługowe, zatracił swój pierwotny charakter. W latach 1970-1978 zawarte zostały umowy na wynajem pomieszczeń pałacowych pod działalność handlowo-usługową.

W 1990 r. miasto Kutno wykupiło zachodnią część pałacu, a rok później przekazano ją Muzeum Regionalnemu w Kutnie oraz przeprowadzono badania archeologiczne. W 1995 r. rozpoczęto starania o przejęcie całego obiektu przez miasto. W 1998 r. obiekt przeszedł w ręce Towarzystwa Budownictwa Sp. z o.o.

Pożar i odbudowa pałacu

W dniu 19 stycznia 2003 r. wybuchł pożar, który zniszczył część korpusu głównego oraz część zachodnią pałacu.

W latach 2004-2014 w niezniszczonej części pałacu Fundacja Odbudowy Pałacu Saskiego prowadziła działalność kulturalną. Wieloletnie regulowanie stanu prawnego zakończyło się w 2011 r., kiedy to miasto stało się wyłącznym właścicielem nieruchomości. Umożliwiło to rozpoczęcie prac, które miały na celu rewaloryzację pałacu.

W 2017 r. rozstrzygnięty został przetarg na dokumentację projektową zadania inwestycyjnego „Rewaloryzacja zespołu Pałacu Saskiego w Kutnie”. Projekt wykonała Pracownia Projektowo-Usługowa MAGBUD Bogdan Krawczyk z Kutna we współpracy z zespołem projektantów z Krakowa w tym: mgr inż. arch. Łukaszem Krajewskim oraz mgr inż. arch. Magdaleną Krajewską. Roboty budowlane wykonało Przedsiębiorstwo Budowlane KROL Sp. z o.o. sp.k. z siedzibą w Kłodawie. Umowę podpisano 20 marca 2019 r.

28 marca 2019 r. rozpoczęto prace budowlane, które obejmowały rozbudowę, remont, przebudowę i częściową odbudowę Pałacu Saskiego, remont i przebudowę budynku Ratusza Miejskiego, budowę pawilonu ekspozycyjnego, budowę łącznika północnego (ekspozycyjnego), łącznika wschodniego (wejściowego) i łącznika podziemnego, wykonanie przyłączy sieciowych, a także zagospodarowanie terenu.

Prace ukończono 28 listopada 2022 r. Całkowity koszt inwestycji wyniósł 36 mln zł, z czego 8 mln zł pochodziło ze środków rządowych. Pozostałe koszty pokryło miasto.

Pałac Saski w Kutnie – zwiedzanie

Muzeum w Kutnie czynne jest od wtorku do niedzieli w godzinach: 10:00 – 18:00.

Jest nieczynne w poniedziałki i dni poświąteczne.

Zwiedzanie odbywa co godzinę z przewodnikiem i trwa ok. 1, 5 godziny. Grupy liczą 15 osób.

Przewodnik oprowadza zarówno pałacowych wnętrzach, jak i po części poświęconej historii miasta, bitwie nad Bzurą, czy wizycie Napoleona.

Muzeum jest multimedialne, bardzo nowoczesne, przez co wizyta w nim jest niezwykle wciągająca i upływa przyjemnie. Przewodnik nie skupia się na mówieniu o suchych faktach historycznych, a bazuje na ciekawostkach, które z pewnością zostaną na dłużej w głowie 🙂

Bilet najlepiej kupić przez internet na stronie muzeum. Na miejscu przy kasie może się okazać, że nie będzie już miejsc w grupie zwiedzających. Wówczas trzeba zaczekać aż będzie grupa z wolnymi miejscami – nie ma możliwości wpuszczenia większej ilości osób niż 15.

Bibliografia

• Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa.
• Pawlak B., Otwarto kompleks muzealny w XVIII-wiecznym Pałacu Saskim w Kutnie, dzieje.pl, (dostęp: 12.11.2023).
• Stasiak P., Królewski Orzeł na Pałacu Saskim w Kutnie, https://muzeumkutno.com, (dostęp: 12.11.2023).
• Stasiak P., Królewski pałac pocztowy (podróżny) Augusta III. Zarys dziejów, 2016.
• Stasiak P., Pałac ukryty w miejskim pejzażu – podróżna rezydencja Augusta III w Kutnie, https://muzeumkutno.com, (dostęp: 12.11.2023).
• Oficjalna strona Urząd Miasta Kutno, Wstęga przecięta! Muzeum Pałac Saski oficjalnie otwarte, (dostęp: 12.11.2023).
• https://www.modernizacjaroku.org.pl/pl/edition/3413/object/3700/rewaloryzacja-zespolu-palacu-saskiego-w-kutnie
• https://kutno.net.pl/wydarzenia/palac-saski-w-kutnie-doceniony-znalazl-sie-w-czolowce-prestizowego-konkursu/ow2PBXn05KE5K9IrhdLL

Postaw mi kawę!

Drogi Czytelniku!

Cieszę się, że wędrujesz razem ze mną po Pałacowym Szlaku. Jeżeli podoba Ci się to, co robię i chcesz wesprzeć dalsze działania związane z rozwojem bloga, możesz postawić mi wirtualną kawę. Nie ma nic przyjemniejszego niż tworzenie nowych treści przy dobrej kawie! 🙂