Zameczek, dom, a może pałacyk? Bażantarnia w Bugaju k. Miłosławia

Bażantarnia w Bugaju k. Miłosławia to założenie wyjątkowe. Reprezentuje typ architektury nieregularnej, do której zaliczyć można na przykład zameczek na wyspie Jeziora Góreckiego. Charakteryzuje ją zróżnicowany rzut oraz bryła, wzbogacony o elementy antyczne i gotyckie. Wpisuje się w bezstylową formę nurtu architektury picturesque. Określana jest mianem Zameczku Myśliwskiego, domu inspirowanego angielskim ornamental cottage połączonego z dawnym fabrique flamande, a Jan Skuratowicz nazywa go pałacykiem. Najczęściej jednak obiekt funkcjonuje pod nazwą Zameczek w Bażantarni. Czym jest więc ta nietypowa budowla w Bugaju i w jakim celu powstała? Zapraszam Was do lektury i do poznania tajemnic tego niezwykłego miejsca!

Historia

Bugaj (woj. wielkopolskie, pow. wrzesiński, gm. Miłosław) to wieś położona ok. 1,5 km na wschód od Miłosławia. O Miłosławiu przeczytacie więcej w jednym z kolejnych wpisów. Znajduje się tam piękny zespół pałacowo-parkowy Mielżyńskich z pałacem, który bez wątpienia jest jednym z najpiękniejszych w dawnym Wielkim Księstwie Poznańskim.

Lokalizacja Bażantarni w Bugaju k. Miłosławia była bardzo dobrze przemyślana. Ukryta na wzniesieniu, nad brzegiem jeziora, w otoczeniu lasów. Została doskonale wkomponowana w otaczający ją krajobraz. Nieznany jest czas jej budowy. Przypuszcza się, że powstała w poł. XIX w., w podobnym czasie, co leśniczówka Bagatelka, czyli w 1849 r. Zbudowana dla hr. Seweryna Mielżyńskiego, który odpowiadał za zatwierdzenie projektu i być może był jego pomysłodawcą i wykonawcą.

Nazwa Bażantarnia pochodzi od prowadzonej tam do 1945 r. hodowli bażantów. Dokładna funkcja założenia jest nieznana, ale na podstawie dostępnych informacji można przypuszczać, że służyła jako miejsce schronienia w czasie polowań oraz jako letnie mieszkanie.

Jaki typ budowli reprezentuje Bażantarnia w Bugaju? Charakter założenia dość obszernie opisała Zofia Ostrowska-Kębłowska w książce „Siedziby wielkopolskie doby romantyzmu”. Autorka podkreśla, że nazwa zameczek jest nieprawidłowa, bowiem Bażantarnia nie posiada cech obronnych. Owszem, otacza ją mur z ceglaną basztą w narożniku z krenelażem i te cechy tworzą skojarzenia ze średniowiecznym zespołem obronnym. Budynek mieszkalny przy wieży bramnej może się jednak bardziej kojarzyć z drewnianą architekturą wiejską, a połączenie białego tynku i czerwonej cegły nawiązuje do architektury holenderskiej i angielskiej. Ozdobna kondygnacja wieży i spłaszczone dachy wsparte na kroksztynach kojarzą się z drewnianą architekturą Szwajcarii. Bażantarnia w Bugaju reprezentuje typ „ozdobnego domu wiejskiego”. Jego początki widać w twórczości Szymona Bogumiła Zuga w ostatniej ćw. XVIII w. Były to jednak pawilony ogrodowe w typie francuskich fabriques flamandes. Wzory Zuga są jednak zbyt odległe dla twórcy Bażantarni. Mielżynski czerpał więc raczej inspiracje z XVIII-wiecznej architektury angielskiej, gdzie rozwinęło się pod koniec XVIII w. budownictwo wiejskie w postaci domów rural dwelling, cottage. Domy z motywami dekoracyjnymi i wieżą określano mianem ornamented farm lub ornamental cottage. Elementy z takich domów zaczęły pojawiać się w budownictwie willowym i można było je znaleźć w każdym wzorniku architektonicznym. Mielżyński, który spędził wiele lat w Anglii, z pewnością musiał je znać i czerpać inspiracje z realizacji Maltona, Lugara, Gandy lub Loudona.

Budynek Bażantarni w Bugaju k. Miłosławia ma nie tylko elementy angielskie, ale również francuskie, takie jak półkoliście zamknięte okna oraz arkadowania, które pojawiały we francuskiej szkole architektonicznej, np. u Belangera. Był on autorem realizacji podobnych do Bażantarni, które jednak nigdy nie pełniły funkcji mieszkalnej – służyły jako domy ogrodników, dozorców lub pawilony ogrodowe.

Inspiracji do stworzenia Bażantarni można się także upatrywać w pracach Lanciego, który stworzył wille w latach 1840-1843, zanim zainteresowała go koncepcja willi włoskiej K.F. Schinkla. Projekty Lanciego zostały opublikowane w Wielkopolsce w 1843 r. i wykazują podobne do Bażantarni cechy (kształty wież, dachów, szczytów, łączenie tynkowanych ścian, ceglanych łuków nad oknami i fragmentów wykonanych z kamienia polnego).

Budynek został zniszczony po wojnie. W 1974 r. naprzeciw Bażantarni powstał Gościniec wielkopolski Darz Bór – jeden z 32 przydrożnych zajazdów zbudowanych na terenie województwa poznańskiego według planów architektów poznańskich – Jerzego Buszkiewicza i Jana Kopydłowskiego. W 1975 r. Bażantarnia została starannie odrestaurowana. Kolejny remont przeprowadzono w latach 1988-89.

Opis

Kompozycja Bażantarni w Bugaju jest niespójna, a jej obraz wyłania się stopniowo, gdy się do niej zbliżamy. Z każdej strony wygląda inaczej i zaskakuje widza odmiennymi formami. Elementy budynku różnią się wysokością, formą, bogactwem dachów. Całość przypomina zbiór przypadkowych elementów. Bardzo ciekawie wygląda zestawienie czerwonej, wypalonej cegły z białym tynkiem. Ceglane są półkoliście zamknięte arkady, fryzy, gzymsy, obramienia okienne, filary, krenelaż, czy narożna baszta. Bażantarnia wzniesiona została z cegły i kamieni polnych, na zaprawie wapiennej. Budynek otaczają mury z krenelażem, otworami strzelniczymi i basztą. Od strony południowej mieści się trójarkadowa brama wjazdowa z quasi czatownią, nazywaną także gołębnikiem lub amboną myśliwską. Wykonana została z drewna i wzbogacona o ornament typowy dla szwajcarskiej architektury drewnianej.

Bażantarnia w Bugaju zbudowana została na planie dwóch przylegających do siebie prostopadle prostokątów na kształt litery T. To budynek parterowy, z poddaszem mieszkalnym. Skrzydło główne określić można mianem parterowego dworku z wystawką, nakrytego dachem dwuspadowym. Skrzydło boczne, piętrowe od zachodu, wzbogacone zostało ośmioboczną wieżą, wspartą na ozdobnych kroksztynach, nakrytą płaskim dachem wielopołaciowym. Od wschodu mieści się druga wieża: smukła, z daszkiem przypominającym gotycką iglicę. Jej okna przypominają wąskie otwory strzelnicze. Dachy Bażantarni nakryte są gontem.

Budynek mieszkalny miał w środku salę dla uczt myśliwskich z kominkiem i boczne wnętrza. Na piętrze mieściły się pokoje sypialne.

Stan obecny

Bażantarnia w Bugaju jest w rękach prywatnych, mieści się tam restauracja oraz hotel Darz Bór. Po więcej odsyłam na oficjalną stronę internetową.

Bibliografia

• Cynalewski B., Zamki i pałace Wielkopolski, 1986.
• Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa.
• Oficjalna strona P. U. DARZ BÓR, http://www.darzbor.eu/, (dostęp: 09.04.2022).
• Ostrowska-Kębłowska Z., Siedziby wielkopolskie doby romantyzmu, 1975.
• Skoraczewski F., Materyały do historyi Miłosławia, 1910.
• Skuratowicz J., Dwory i pałace w Wielkim Księstwie Poznańskim, 1992.

Postaw mi kawę!

Drogi Czytelniku!

Cieszę się, że wędrujesz razem ze mną po Pałacowym Szlaku. Jeżeli podoba Ci się to, co robię i chcesz wesprzeć dalsze działania związane z rozwojem bloga, możesz postawić mi wirtualną kawę. Nie ma nic przyjemniejszego niż tworzenie nowych treści przy dobrej kawie! 🙂