Pomarzany Fabryczne: brama jedyną pamiątką po dworze Błędowskich

Dwór w Pomarzanach Fabrycznych (woj. wielkopolskie, pow. kolski, gm. Kłodawa) nie przetrwał do naszych czasów. Jedyną pamiątką po bogatej i ciekawej historii tego majątku jest park dworski i brama wjazdowa z napisem Salve, co po łacinie znaczy Witaj oraz resztki fundamentów, porośnięte roślinnością.

Wielokrotnie podkreślam, że na moim blogu jest miejsce nie tylko na obiekty atrakcyjne turystycznie, komercyjne, ale również te zapomniane i te, które przeszły do historii. Nieistniejący już dwór Błędowskich w Pomarzanach Fabrycznych jest jednym z nim.

Artykuł nie byłby tak ciekawy i bogaty w wiele cennych informacji historycznych, gdyby nie obszerne publikacje poświęcone historii Pomarzan Fabrycznych, autorstwa Pani Grażyny Niewiarowskiej, które bardzo mocno polecam.

Historia

Pomarzany, obecnie znane jako Pomarzany Fabryczne, to wieś, której losy splatają się z dziejami licznych rodów ziemiańskich. Już pod koniec XVIII w. związane były z rodzinami Błeszyńskich i Gorzeńskich. Na przełomie XVIII i XIX w. majątek należał do rodziny Besiekierskich, a następnie Dzierzbickich. Pod koniec XIX w. dobra te nabył Feliks Bernard Błędowski, a po nim majątek przejął jego urodzony w pobliskiej Krzewacie syn Lucjan Feliks Błędowski (1896-1944), nazywany Feliksem. W chwili śmierci ojca miał zaledwie 5 lat, dlatego majątkiem na początku zarządzała jego matka Maria Kazimiera z Kreczunowiczów.

Lucjan Feliks poślubił Jadwigę Helenę Wyganowską (1896–1961) i zamieszkał z nią w pomarzańskim dworze, który stał się centrum życia rodzinnego i gospodarczego. Był to człowiek nowoczesny i przedsiębiorczy. Rozbudował istniejące zabudowania folwarczne, postawił nowe, a sam dwór znacznie unowocześnił i rozbudował. Budynek, który powstał najprawdopodobniej między 1800 a 1885 rokiem, był wcześniej siedzibą dzierżawcy dóbr należących do Kościoła. Około 1900 r. nabyła go rodzina Błędowskich. Na początku mieszkał w nim Józef Błędowski, najstarszy syn Feliksa Bernarda Błędowskiego i Marii Kazimiery. Wspólnie z bratem Stanisławem prowadził gospodarstwo aż do 1912 r., kiedy Stanisław zakupił majątek w Chodybkach k. Koźmina.

Dwór w Pomarzanach Fabrycznych był budowlą ceglaną o powierzchni ok. 380 m², w całości podpiwniczoną, ceglaną. Początkowo składał się z dwóch prostokątnych części. W latach 1920–1925 przeprowadzono modernizację – dobudowano północne skrzydło oraz ganek z tarasem. Ryzalit elewacji wschodniej przechodził w wystawkę. W południowym skrzydle znajdowało się poddasze użytkowe. Dobudówka od strony południowej użytkowana była jako biuro, ciemnia fotograficzna oraz skład broni myśliwskiej. Wnętrza dworu wypełniały meble w stylu Ludwika XV, stare gdańskie kredensy, obrazy Chełmońskiego, grafiki Grottgera oraz zabytkowe piece z holenderskimi kafli.

Lucjan Feliks w latach 20. wprowadził elektryczność i kanalizację nie tylko w dworze, lecz również dla pracowników folwarku. Na terenie otaczającego go 5-hektarowego parku urządził ogród, pasiekę, nowoczesny sad morelowy oraz trzy stawy. W angielskim parku rosły klony, brzozy, jesiony, wierzby płaczące i daglezje. Od wschodu znajdował się sad z morelami, brzoskwiniami, gruszami, śliwami i różnymi odmianami jabłoni. Wjazd prowadził przez parkową aleję z bramą z napisem Salve, co po łacinie oznacza „witaj”.

Jako rolnik Lucjan Feliks był nowoczesnym rolnikiem – prowadził oborę zarodową bydła czarno-białej rasy nizinnej oraz trzody chlewnej. Jego gospodarstwo zdobywało nagrody na wystawach i współpracowało z warszawską fabryką czekolady Alfa – filia tej fabryki mieściła się w Pomarzanach Fabrycznych. Dostarczano stąd mleko do produkcji mleka skondensowanego i w proszku.

Lucjan Feliks Błędowski był również aktywnym działaczem społecznym. Należał do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, działał w strukturach kłodawskiej Ochotniczej Straży Pożarnej, organizował zbiórki na Fundusz Obrony Narodowej, bale dobroczynne, zajmował się animacją przedstawień teatralnych i angażował się w wydarzenia patriotyczne. Z oddaniem prowadził zakładową straż pożarną. Słynął z bezpośredniego kontaktu z ludźmi, energii, poczucia humoru.

Błędowscy mieli trzy córki: Krystynę (1920–1938), Marię (1921–2016) i Józefę (ur. 1925). Dzieci chętnie przebywały w parku, bawiły się z ukochanym kucykiem i pomagały w ogrodzie. Józefa, zwana Zulą, została aktorką teatrów lalek i po 13 grudnia 1981 r. wyemigrowała z Polski – dziś mieszka w Kanadzie. Maria ukończyła SGGW i w okresie PRL pracowała w Ministerstwie Rolnictwa. Miała syna, który zmarł na atak serca w wieku 33 lat.

Po wybuchu II wojny światowej Lucjan Feliks Błędowski, poszukiwany przez gestapo, ukrywał się w Warszawie pod zmienionym nazwiskiem. Zmarł w 1944 r. i został pochowany w grobowcu rodzinnym przyjaciela na warszawskich Powązkach.

Dwór w Pomarzanach Fabrycznych nie przetrwał do naszych czasów. Zachowała się jedynie brama z napisem Salve oraz pozostałości fundamentów. Po wojnie, folwark przekształcono w magazyny Państwowej Służby Geologicznej, w związku z budową kopalni w Kłodawie. Dwór przez lata pełnił funkcję mieszkalną oraz mieścił się w nim sklep.

Bibliografia

• Jałoszyński R., Ludzie kłodawskich sołectw. Szkice biograficzne i przyczynki do lokalnej historii, red. Grażyna Niewiarowska, Ireneusz Niewiarowski, 2018.
• Jałoszyński R., Walka i praca. Szkice biograficzne i przyczynki do lokalnej historii, red. Grażyna Niewiarowska, Ireneusz Niewiarowski, 2019.
• Niewiarowska G., Obrazki z dawnej Kłodawy, 2022.
• Niewiarowska G., Ziemianie okolic Kłodawy: dziedzictwo i pamięć, 2024.

* Wszystkie zdjęcia zamieszczone na tym blogu są chronione prawem autorskim. Zabrania się kopiowania, rozpowszechniania, publikowania oraz modyfikowania zdjęć bez pisemnej zgody. Osoby zainteresowane wykorzystaniem któregokolwiek z materiałów proszone są o kontakt w celu uzyskania stosownego pozwolenia.