Burzliwe losy pałacu w Chocianowie

Pałac w Chocianowie (woj. dolnośląskie, pow. polkowicki, gm. Chocianów) to kolejny pałac na Dolnym Śląsku, który udało mi się odwiedzić. To także jeden z tych zabytków, którego oglądanie wywołało we mnie szeroką skalę różnych emocji: od fascynacji, poprzez niepokój, po smutek.

Rezydencję otacza park, chętnie odwiedzany przez mieszkańców. Tuż obok stoi nowoczesny plac zabaw. Obserwujemy zderzenie dwóch różnych światów: współczesnego i przeszłości, której świadkiem jest nasz dzisiejszy bohater. Bohater, który pamięta jeszcze czasy średniowieczne.

Pałac w Chocianowie przeszedł przemianę typową dla wielu pałaców na Dolnym Śląsku: od zamku, poprzez renesansowy dwór, aż po barokowy pałac. Każda przebudowa została wykonana w obrębie murów poprzedniej budowli, jednak bez szczegółowych badań archeologicznych trudno określić, ile zachowało się murów średniowiecznych.

Przebudowy i rozbudowy pałacu w Chocianowie można podzielić na 2 okresy: od pierwszej informacji o zamku do 1728 r., kiedy rozpoczęto przebudowę nowożytnego dworu w barokowy pałac. (periodyzacja założona przez J. Lepiarczyka w monografii pałacu w Chocianowie z 1960 r.)

Gmach rozbudza wyobraźnię, tak bardzo, że chciałoby się teleportować do czasów jego świetności. Ogromne wrażenie robiły wnętrza pałacu w Chocianowie, a pozostałości sztukaterii przetrwały do dziś, jednak lepiej nie ryzykować z wejściem do środka. O tym, dlaczego lepiej tego nie robić, opowiem na końcu tego wpisu, więc mam nadzieję, że zostaniecie ze mną do końca 🙂

Pałac w Chocianowie – historia

Początki rezydencji w Chocianowie (niem. Kotzenau) sięgają końca XIII w. W latach 1297-1299 powstał tu zamek zbudowany przez księcia świdnickiego Bolka I dla trzech synów jego brata Henryka V Grubego, księcia wrocławskiego. W niedalekiej okolicy od zamku założono osiedle tzw. Klein Kotzenau.

Majątek na przestrzeni wieków często zmieniał właścicieli. W 1395 r. należał do Wacława I, księcia legnickiego. Po jego śmierci dobra odziedziczył syn – Rupert I, książę legnicki, który dwukrotnie zastawił zamek w Chocianowie: Rumpoldowi von Bronaw (lub Brunow), a także radzie miejskiej Legnicy i Janowi oraz Stefanowi von Rotkirch. W 1407 r. książę Rupert I wydzierżawił zamek swoim dłużnikom, którzy podjęli się rozbudowy rezydencji. Trzon budowli stanowiła wysoka, prostopadłościenna wieża, której mury zachowały się prawie w całości do dziś. Innym elementem, który dotrwał do naszych czasów jest gotyckie okno na poddaszu wypełnione kamiennym maswerkiem.

W latach 1382-1407 zamkiem jako lennem władał brat Ruperta, książę Wacław II, który przekazał majątek w 1418 r. Ludwikowi II, księciu legnicko-brzeskiemu. Ludwik II w 1435 r. oddał dobra swojej drugiej żonie Elżbiecie, która w 1444 r. sprzedała zamek jako lenne dobra dziedziczne Krzysztofowi i Mikołajowi von Dornheim. 

Od 1507 r. właścicielem Chocianowa został Georg von Schellendorf, a od 1518 r. Christoph von Schkopp. W 1579 r. majątek przeszedł w ręce Friedricha Schkoppa, w 1584 r. odkupił go Jakub von Schönaich. W latach 1587-1613 rezydencja w Chocianowie należała do rodziny von Nostitz. W 1599 r. Sigismund von Nostitz wzniósł nową, nowożytną siedzibę z wykorzystaniem murów średniowiecznego zamku. Wówczas powstała najwyższa kondygnacja wieży. W 1613 r. dobra kupił Aleksander von Stosch. Rodzina von Stosch była właścicielem dóbr do 1723 r.

W czasie wojny trzydziestoletniej (1618–1648) Chocianów został mocno zniszczony, co spowodowało jego całkowite wyludnienie na okres 15 lat. W 1723 r. dobra nabył graf Melchior Gottlob von Redern, dla którego dokonano rozbudowy pałacu na barokową rezydencję. Rozbudowa pałacu w Chocianowie przeprowadzona została w latach 1728-1732 według projektu architekta Marcina Frantza. W literaturze pojawiła się również hipoteza jakoby Frantz kierował jedynie pracami budowlanymi, a za projekt odpowiadał Krzysztof Hackner. Przebieg prac budowlanych nadzorował podmajstrzy Hans Jerzy Thomas z Rogoźnicy, prace kamieniarskie prowadził Johann Christoph Bobersacker z Legnicy, drewnianą konstrukcję hełmu zbudował cieśla z Legnicy David Weidelhoffern, miedziane pokrycie hełmu i chorągiew wykonał mistrz Johann Siegmund Gürcken, a jego zwieńczenie pozłocił malarz Johann Ernest Keutsch z Twardocic. 

W 1734 r. majątek kupił graf Carl Albrecht von Redern, późniejszy pruski minister wojny. Zmarł bezpotomnie w 1766 r., a dziedzicem ustanowił syna swojej siostry burgrafa i grafa Wilhelma Christopha Gottloba zu Dohna-Schlodien. 

Od 1870 r. Wilhelm Carl Hanibal zu Dohna-Schlodien powiększył areał o ponad 9 tys. ha, stawiając go w czołówce największych latyfundiów śląskich. Jego syn, Hermann, zginął w 1915 r. we Francji. Po śmierci Wilhelma majątkiem zarządzał Adolf von Seidlitz.

Pod koniec XIX w. H. Lutsch dokonał spisu niektórych elementów wnętrz pałacu w Chocianowie. Znalazły się wśród nich: barokowe meble, wykonane przede wszystkim z drewna orzechowego, 16 wyściełanych foteli ze scenami pasterskimi na obiciu, owalne przykrycie stołu z 1594 r. z tkanym motywem różanym i myśliwskimi scenami na brzegach, lniane, prostokątne nakrycie stołu z 2 poł. XVII w. udekorowane wypukłym ornamentem figuralnym i aplikacjami: Matką Boską i dzieciątkiem oraz aniołami pośrodku, szklanica z herbem von Dohna z 1650 r., wazy z XVII i XVIII w., broń oraz żeliwne kraty o barokowych formach w przedsionku.

W 1913 r. przeprowadzono prace restauracyjne, a w latach 1937-1939 prace remontowe. Usunięto pierwotną dekorację stiukową oraz malarską, z pominięciem stiuków umieszczonych w sieni z klatką schodową, kilku kominków oraz dekoracji sklepienia tunelowej klatki schodowej. Położono nowe posadzki, podłogi, stiuki, tapety, boazerie i tzw. malowidła pompejańskie. W narożnym pokoju piętra utworzono bibliotekę, a książki umieszczono na wbudowanych w ścianę szafach. Nie ma powiązania pomiędzy sienią a główną salą, co jest wynikiem pozostawienia starych murów. Komunikacja między pomieszczeniami odbywała się poprzez tunelową klatkę schodową oraz wewnętrzne korytarze. Pozostawiono dawny wewnętrzny dziedziniec oraz gotycką wieżę. Na poddaszu powstały pomieszczenia dla służby. Wymieniona została kompleksowo stolarka okienna. Wewnętrzny dziedziniec nakryto przeszklonym dachem o ażurowej konstrukcji.

Ostatni właściciel pałacu w Chocianowie, burgraf Wilhelm zu Dohna, zginął w Prusach Wschodnich pod koniec II wojny światowej. 

Przed zajęciem Chocianowa przez wojska radzieckie w lutym 1945 r. budynek został ograbiony z wyposażenia. W 1949 r. zatrudniono dozorcę, który mieszkał w jednym z pałacowych pomieszczeń i pilnował dobytku. Prace konserwatorskie przeprowadzono w latach 1954-1959 oraz 1965-66.

Opis

Pałac w Chocianowie jest budowlą czteroskrzydłową, na rzucie prostokąta zbliżonym do kwadratu. Korpus dwukondygnacyjny, nakryty dachem mansardowym. Od południowego-zachodu okazały ryzalit. Na południe od środka bryły wyłania się wieża na planie kwadratu, zwieńczona hełmem z gałką i chorągwią wiatrową. Od północnego-wschodu mieści się tunelowa klatka schodowa. Skrzydło południowo-zachodnie z prostokątnym westybulem. Pałac na wysokim podpiwniczeniu..

Elewacja południowo-zachodnia składa się z dwóch bocznych skrzydeł o czterech osiach i wysuniętej części środkowej. Elewacja parkowa (południowo-wschodnia) siedmioosiowa, z ryzalitem wyższym o jedną kondygnację od korpusu. Ryzalit poprzedzony jest wachlarzowymi, dwubiegowymi schodami. Pierwotnie ozdobione były przez putta na cokołach, kamienną ażurową balustradę i latarnie. Wnętrze ryzalitu przesklepione kopułą, z zachowaną dekoracją malarską.

Wnętrza

Reprezentacyjna sala pałacu, tzw. Wielka Sala, co było zdaniem K. Kalinowskiego rzadkością w I poł. XVIII w. na Śląsku, była wyższa od pomieszczeń piano nobile. Została ukształtowana i widoczna od strony bryły – połączona z portalem głównego wejścia elewacji frontowej za pomocą wystawnych  schodów. Zajmuje dwie kondygnacje, wzniesiona na planie prostokąta. Jej ściany podzielone zostały przez pilastry kompozytowe Wielkiego Porządku. We wschodnim i zachodnim narożniku kominki z nastawami o bogatej dekoracji. Nad paleniskiem rzeźby przedstawiające kuźnię Wulkana i grupę Westalek.

Westybul i klatka schodowa połączone zostały schodami dwubiegowymi, ściany podzielone przez pilastry podtrzymywane okazałym gzymsem. Ściany pokryte dekoracją stiukową z motywami kratki regencyjnej, ornamentu cęgowego i lambrekinów. Stropy pierwotnie zdobiły sceny mitologiczne.

Stan obecny

Pałac w Chocianowie od 1997 r. ma prywatnego właściciela. Jest zabezpieczony, prowizorycznie ogrodzony i czeka na lepsze czasy.

Rezydencję oglądać można z zewnątrz. Na śmiałków chcących dostać się do środka przez wyrwany częściowo otwór drzwiowy czeka niemiła i niebezpieczna niespodzianka. Jest nią agresywny pies strzegący obiektu, który zamieszkuje opuszczony pałac, ale również biega po terenie wokół budynku.

Bibliografia

• Grajewski G., Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, Chocianów: pałac, 1996.

Postaw mi kawę!

Drogi Czytelniku!

Cieszę się, że wędrujesz razem ze mną po Pałacowym Szlaku. Jeżeli podoba Ci się to, co robię i chcesz wesprzeć dalsze działania związane z rozwojem bloga, możesz postawić mi wirtualną kawę. Nie ma nic przyjemniejszego niż tworzenie nowych treści przy dobrej kawie! 🙂