Ciążeń: rokokowa perła wielkopolskiej architektury

Pałac w Ciążeniu (woj. wielkopolskie, pow. słupecki, gm. Lądek) to bardzo dobrze zachowany przykład architektury rokokowej na ziemiach wielkopolskich. W 1949 r. Wojewódzki Konserwator Zabytków w Poznaniu podjął decyzję o przyznaniu mu statusu szczególnie ważnego dobra kultury oraz wpisał go do rejestru zabytków.

Dawny pałac biskupów położony jest na wysokim brzegu Warty, w otoczeniu ogrodu zaprojektowanego z wykorzystaniem naturalnego ukształtowania terenu. Od wschodu i północy przylega do niego park krajobrazowy, a od południa ogród układa się w trzy tarasy, schodzące ku malowniczej dolinie Warty. Na środkowym tarasie mieszczą się dwa stawy oraz kopiec, z którego rozciąga się panorama Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego.

To jeden z trzech Domów Pracy Twórczej UAM w Poznaniu. Dwa pozostałe znajdują się w pałacu w Gułtowach oraz w pałacu w Obrzycku k. Szamotuł.

ZOBACZ TAKŻE: Pałac w Gułtowach: zimny barok na ziemiach wielkopolskich

Od rezydencji biskupów do Domu Pracy Twórczej

Wieś wzmiankowana była po raz pierwszy w II poł. XII w. W 1260 r. Ciążeń przeszedł w ręce biskupów poznańskich. Zachowały się dokumenty świadczące o istniejącym tu wcześniej drewnianym pałacyku biskupa Jana XII Tarło.

Obecny pałac w Ciążeniu powstał z inicjatywy biskupa Teodora Czartoryskiego. Zaprojektował go prawdopodobnie architekt z kręgu warszawskiego, mógł nim być Józef Sacco (wł. Giuseppe de Sacco) lub Jakub Fontana. Budowę rozpoczęto w 1760 r.

Fundator miał w planach budowę znacznie bardziej okazałej rezydencji, z bocznymi skrzydłami i oficynami obiegającymi dwa dziedzińce: honorowy oraz przedni, jednak jego plany przerwała śmierć w 1768 r. W tym czasie udało się wnieść korpus główny oraz jedno skrzydło. Większość wnętrz nie została wykończona. Kilka pomieszczeń na drugim piętrze udekorowano w stylu rokoko.

Jego następca nie kontynuował budowy. Dopiero w 1794 r., gdy biskupem został Ignacy Raczyński, udało się dokończyć pałac w takiej formie, jaką znamy obecnie. Zrezygnowano ze wschodnich oficyn i pawilonów.

W 1818 r. dobra zostały przekazane Wacławowi hr. Gutakowskiemu, adiutantowi cara Aleksandra I. Były w jego rękach do 1860 r. Później należały do Golczów, Dąbskich, Zakrzewskich oraz Gerliczów. W 1924 r. pałac w Ciążeniu przeszedł na własność skarbu państwa.

W latach 1947-64 mieściła się tu szkoła podstawowa. Pałac przeszedł remont w latach 1968-76. Udało się odrestaurować niektóre dekoracje rokokowe i klasycystyczne. W roku 1968 Uniwersytet Poznański wszedł w posiadanie pałacu. Utworzono w nim filię Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.

Opis

Pałac w Ciążeniu to okazała, trzykondygnacyjna budowla na planie prostokąta, nakryta wysokim dachem mansardowym. Do korpusu dobudowana została galeria, która łączy go ze skrzydłem zachodnim z oficyną i budynkiem gospodarczym. 

Elewacja frontowa oraz ogrodowa zostały bardzo podobnie opracowane i podzielone na 11 osi. Wzbogacone zostały przez pseudoryzality umieszczone w części środkowej (3-osiowy, zwieńczony trójkątnym naczółkiem) oraz w partiach skrajnych korpusu głównego (1-osiowe, zwieńczone łukiem koszowym). Parter oddzielony jest od wyższych partii pałacu gzymsem międzykondygnacjowym. Opinają go lizeny. Elewacje pałacu w Ciążeniu zostały udekorowane licznymi ornamentami.

Wnętrza pałacu w Ciążeniu

Zbiór masoników w Ciążeniu 

Do niedawna w Ciążeniu przechowywany był zbiorów literatury masońskiej, jeden z największych w Europie. Opracowane zbiory liczyły ok. 65,2 tys. woluminów. Większość z nich była napisana w języku niemieckim. Odnaleziono go w 1945 r. w Sławie Śląskiej. Kolekcja przede wszystkim pochodziła z lóż masońskich z terenów Śląska i Pomorza. Wśród druków znajdowały się pochodzące z XVII w. druki różokrzyżowców czy też druki współczesne liczące 1,2 tys. woluminów, stanowiąc tym samym największy taki zbiór w Polsce.

Zbiór masoników został przewieziony z Ciążenia do Biblioteki Uniwersyteckiej UAM w Poznaniu. Wcześniej znajdowały się na drugim piętrze pałacu i były dostępne dla osób zainteresowanych oraz dla pałacowych gości.

Pałac w Ciążeniu – zwiedzanie

Pałac w Ciążeniu nie jest udostępniony do zwiedzania. Ja miałam to szczęście, że dzięki uprzejmości jednego z pracowników udało się wejść do środka i zrobić kilka zdjęć.

Stan obecny

Pałac w Ciążeniu należy do Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Mieści się w nim Dom Pracy Twórczej UAM. Pełni także funkcje noclegowe – w oficynie dostępnych jest 35 miejsc dla gości.

Wnętrza pałacu udostępniane są na konferencje oraz spotkania kulturalne. Więcej szczegółów znajduje się na stronie Dom Pracy Twórczej CIĄŻEŃ.

Bibliografia

• Bendziński A., Pałac w Ciążeniu i jego funkcje biblioteczne, 1999.
• Dom Pracy Twórczej CIĄŻEŃ, palace.amu.edu.pl
• Omilanowska M., Polska: pałace i dwory, 2004.

* W artykule pojawiają się linki afiliacyjne i podlinkowane banery. Twórca bloga Pałacowym Szlakiem otrzyma wynagrodzenie za skorzystanie z oferty, która wyświetli się po kliknięciu w link.