Pałac w Gułtowach: zimny barok na ziemiach wielkopolskich

Pałac w Gułtowach (woj. wielkopolskie, pow. poznański, gm. Kostrzyn) nosi cechy zarówno barokowe jak i klasycystyczne, a jego prosta i harmonijna kompozycja czyni go przedstawicielem tzw. zimnego baroku. Z uwagi na brak dziedzińca honorowego, bliżej mu jednak do dworu szlacheckiego niż typowej, barokowej rezydencji, dlatego w niektórych publikacjach określany jest właśnie mianem dworu. Obiekt naśladuje palladiańskie realizacje Inigo Jonesa czy Williama Kenta. Niektóre rozwiązania podobne są do pałaców w pobliskim Siedlcu czy Czerniejewie.

Warto też wspomnieć, że w pałacu w Gułtowach wprowadzono koncepcję, która powielana była później w wielu innych wielkopolskich rezydencjach: osobne schody łączyły kancelarię oraz pokój pana z pokojami dzieci na wyższej kondygnacji.

Zespół pałacowo-parkowy w Gułtowach zajmuje powierzchnię 17 ha. Obiekt zwrócony jest frontem do stawu i tworzy niezwykle malowniczą kompozycję. Obecnie jest siedzibą Domu Pracy Twórczej UAM.

Pałac w Gułtowach – historia

Wieś w średniowieczu była w posiadaniu Grzymalitów, od pocz. XVI w. Leszczyców Gułtowskich, na przełomie XVII i XVIII w. przeszła w ręce Łukomskich i Sobockich, a następnie Skaławskich. W I poł. XVIII w. Gułtowy należały do rodziny Słuckich. Przedstawiciel tej rodziny, Wojciech Słucki, mieszkał prawdopodobnie w drewnianym dworze, o którym pochodzą wzmianki z 1772 r. Od 1776 r. właścicielami Gułtów zostaje rodzina Bnińskich h. Łodzia.

Pałac budowano w latach 1779-1786 dla Ignacego Bnińskiego, starosty średzkiego i wschowskiego. Za projekt miał odpowiadać Wawrzyniec Richter, który został jednak zastąpiony przez Ignacego Graffa – niemieckiego architekta tworzącego w okresie późnego baroku. Graff odpowiedzialny był za wygląd elewacji oraz kształt bryły. Zaprojektował również stojącą obok pałacu oficynę. Gdy wyjechał, budowę ukończył wspomniany już W. Richter oraz Józef Rossa – gnieźnieński architekt.

Za dekoracje odpowiadał sztukator Walenty Merck oraz snycerz Karol Brożyński. Ukończone zostały ok. 1790 r. Meble sprowadzono z Berlina, podobnie jak inne elementy wyposażenia wnętrz, utrzymane w stylu antycznym.

Po ukończeniu prac, w pałacu w Gułtowach zamieszkał Aleksander Bniński, syn Ignacego. W latach 1800-1804 malarz Antoni Smuglewicz (malarz teatralny i dekorator wnętrz w zamku w Podhorcach) wykonał polichromię w wielkiej sali w ryzalicie zachodnim. Wykonano także dekoracje w salonie zielonym, salonie marmurowym oraz supraporty figuralne w hallu. W 1821 r. gościł tu Julian Ursyn Niemcewicz.

Przed 1914 r. dokonano kolejnej przebudowy z inicjatywy Adolfa Bnińskiego, ostatniego właściciela dóbr. Nowe dekoracje wykonano na klatce schodowej i sieni w stylu gdańskim oraz na ścianach wielkiej sali jadalnej.

W czasie II wojny światowej majątek przejęty został przez hitlerowców, a pałac zniszczono podczas przemarszu Armii Czerwonej w 1945 r. Po wojnie utworzono w nim PGR.

W latach 1968-74 obiekt przeszedł gruntowny remont, a później umieszczono w nim ośrodek konferencyjny. W 1995 r. Agencja Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa oddała teren Uniwersytetowi im. A. Mickiewicza w Poznaniu.

Opis

Pałac w Gułtowach to budowla dwukondygnacyjna, na planie prostokąta, z pseurozyzalitami umieszczonymi po obu stronach bryły oraz trójosiowymi pseudoryzalitami środkowymi.
Elewacje pozbawiono podziałów pionowych. Detal ograniczony został do boniowanych narożników oraz meandrów, dawniej pomalowanych czerwono-brunatną farbą. Pseudoryzalit od strony elewacji frontowej wieńczy tympanon, w którym umieszczono herb Bnińskich otoczony panopliami. Osie skrajnych ryzalitów wzbogacono o półkoliste naczółki.

Wnętrza pałacu w Gułtowach

Układ wnętrz pałacu w Gułtowach był dwutraktowy. Na osi mieściła się sień oraz klatka schodowa. Na parterze, w ryzalicie zachodnim, w partii środkowej umieszczono dwukondygnacyjną salę balową. Jej ściany ozdobiono freskiem iluzjonistycznym o motywach architektonicznych autorstwa Antoniego Smuglewicza. W ryzalicie wschodnim ulokowano apartamenty właścicieli z sypialnią z alkową. Część reprezentacyjna pałacu zajmowała trakt ogrodowy.

Stan obecny

W 2008 r. rozpoczęto prace renowacyjne pałacu w Gułtowach, które miały przystosować budynek dla Domu Pracy Twórczej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Niestety rok później wybuchł pożar, którego przyczyną było podpalenie, a straty wyniosły ponad 2 miliony złotych. Na szczęście udało się dość szybko odbudować pałac. Odtworzono także reprezentacyjną, drewnianą klatkę schodową.

Obecnie w pałacu w Gułtowach mieści się Dom Pracy Twórczej UAM. W dawnej oficynie oraz wozowni utworzono miejsca noclegowe. Wnętrza można wynająć na organizację konferencji czy imprez okolicznościowych. W podziemiach mieści się Restauracja Kasztelania.

Pałac w Gułtowach otacza zadbany park krajobrazowy przyjazny dla spacerowiczów. Przecinają go ścieżki, przy których ustawione zostały ławki. Wnętrza zabytku nie są dostępne do zwiedzania.

Bibliografia

• Grzegorczyk E., Grupa dworów i pałaców. Okoliczności powstania i formy architektoniczne mniej znanych założeń dworskich i pałacowych powiatu poznańskiego, 2016.
• Omilanowska M., Polska: pałace i dwory, 2004.
• palace.amu.edu.pl: Pałac w Gułtowach, (dostęp: 14.01.2024).
• Ruciński K., Dwory i pałace wielkopolskie, 1936.
• Skuratowicz J., Dwory i pałace Wielkopolski. Styl narodowy, 2020.
• Strzałko M., Barokowe dwory i pałace w Wielkopolsce, 2006.

Postaw mi kawę!

Drogi Czytelniku!

Cieszę się, że wędrujesz razem ze mną po Pałacowym Szlaku. Jeżeli podoba Ci się to, co robię i chcesz wesprzeć dalsze działania związane z rozwojem bloga, możesz postawić mi wirtualną kawę. Nie ma nic przyjemniejszego niż tworzenie nowych treści przy dobrej kawie! 🙂