Cisie-Zagrudzie: niszczejący pałac koło Siedlec

Cisie-Zagrudzie (woj. mazowieckie, pow. siedlecki, gm. Kotuń) to niewielka wieś, w której zachował się eklektyczny pałac z elementami neogotyckimi, orientalnymi oraz neoromańskimi.

Drugi człon nazwy wsi Zagrudzie pochodzi od kępiastych, podmokłych łąk, nad którymi budowane były domostwa, nazywane przez starszych mieszkańców grudzią lub grudkami.

Budowniczy pałacu ambicje miał duże: chciał postawić rezydencję, na którą nie było go stać. Jak mówi lokalna legenda, chciał w ten sposób zdobyć względy u pewnej zamożnej panienki. Jak się później okazało, droga do sfinalizowania budowy nie była wcale tak łatwa…

W okolicy warto odwiedzić m.in. dwór w Gręzowie, o którym niedawno pisałam na blogu, a także nagrałam filmik, który na TikToku osiągnął ponad 200 tysięcy wyświetleń!

Historia – pałac w Cisiu-Zagrudziu

Pierwsza wzmianka o wsi Cisie pochodzi z 1524 r., a jej nazwa wzięła się od cisu. Słowo “cisie” oznaczało dawniej tyle, co miejsce powstałe po wyrębie lasu cisowego. Warto dodać, że w Polsce cis niemalże wyginął z uwagi na to, że masowo wykorzystywany był do budowy domostw, łuków, czy statków ze względu na sprężystość.

Założycielem wsi mógł być Stanisław Broszkowski, jednak nie ma co do tego faktu całkowitej pewności. Na podstawie zachowanych dokumentów wiadomo, że na pewno właścicielem był jego syn Jerzy Broszkowski. Następnie majątek przejął syn Kasper. Na przełomie XVI-XVII w. wieś była kolejno w rękach Jana, Melchiora, Mikołaja i Macieja Broszkowskich. Nad stawem, tzw. Tureckim Dołem stał dwór, jednak nie wiemy, kto był jego budowniczym, ani jak wyglądał.

Rodzina Broszkowskich w 1620 r. sprzedała ziemie rodzinie Gostomskich i wyjechała na Ukrainę. Pierwszym właścicielem z tej rodziny był Anzelm Gostomski z Gostomii, h. Nałęcz. Nie miał jednak potomka i nie wiadomo, kto po nim przejął majątek.

Cisie w 1782 r. trafiło w ręce Dominika Przeździeckiego, a w roku 1804 – Teodora Potockiego, h. Szeliga, który w 1816 r. ożenił się z Teklą Karasińską, z którą miał syna Pantaleona Ignacego. Po jego śmierci majątek został skonfiskowany. W latach 60. XIX w. właścicielką wsi była Brzezińska, a później Twarowscy.

Pod koniec XIX w. majątek przejmuje młody Zygmunt Twarowski. Wyprowadził się ze starego, drewnianego dworu nad Tureckim Dołem i postanowił, że nad Strugą postawi obecny pałac. Lokalna legenda głosi,że chciał w te sposób zyskać zainteresowanie bogatej panienki (Pani Zamoyskiej lub Bujnówny – nie ma pewności co do nazwiska). 

Majątek w Cisiu był niewielki, jednak Twarowski chciał postawić wystawny i okazały pałac, którego budowa miała pochłonąć fortunę. Dochody z niego nie byłyby zbyt wielkie, dlatego też Zygmunt postanowił podzielić kawał dworskiej ziemi na działki i wyprzedać je chłopom. Budowa pałacu rozpoczęła się w 1900 r. Początkowo zainteresowanie było niewielkie, z uwagi na zbyt wysoką cenę. Akcja osadnicza trwała do 1903 r. Powstało wówczas 19 nowych gospodarstw. 

Twarowskiemu nie udało się jednak dokończyć budowy i sprzedał pałac w 1913 r. Kupił go Zygmunt Fortunat Starzyński jeszcze w tym samym roku. W 1921 r. właścicielem został Jan Niemira, a w 1922 r. Stanisław Klawe.

W 1927 r. dobra przeszły na własność Józefa Marii Mielżyńskiego, a w 1929 r. Jerzego Konopki, który był ich właścicielem do 1944 r.

W czasie II wojny światowej pałac nie uległ zniszczeniu, a po jej zakończeniu powstała tam szkoła podstawowa oraz mieszkania dla nauczycieli.

Opis

Budowla nieregularna, bryła rozczłonkowana. Rzut czterodziałowy. Pałac czterokondygnacyjny, z trójkondygnacyjną wieżą z krenelażem i fryzem lombardzkim. Korpus złożony z sześciu brył. Od frontu ganek z rozpiętym łukiem Tudora, podtrzymującym balkon z kamienną balustradą. Drzwi balkonowe zwieńczone zostały ostrym łukiem i ozdobione dekoracją maswerkową. Otwory okienne o zróżnicowanych kształtach.

Stan obecny

Pałac w Cisiu-Zagrudziu jest obecnie w rękach prywatnych, niestety popada w ruinę. Został zabezpieczony, we wnętrzach prowadzone są prace budowlane. Park otaczający budynek jest zaniedbany, jednak widać, że były tu prowadzone prace mające na celu uporządkowanie terenu.

Bibliografia

• http://www.dworypogranicza.pl/index.php/dwory/286-cisie-zagrudzie
• Witczuk W., Szkice do dziejów zachodnich przedproży Siedlec, 2002-2015.

Postaw mi kawę!

Drogi Czytelniku!

Cieszę się, że wędrujesz razem ze mną po Pałacowym Szlaku. Jeżeli podoba Ci się to, co robię i chcesz wesprzeć dalsze działania związane z rozwojem bloga, możesz postawić mi wirtualną kawę. Nie ma nic przyjemniejszego niż tworzenie nowych treści przy dobrej kawie! 🙂